Durum açıklaması:
Gözlemevi, Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD) ve Adalet için Hukukçular üyesi insan hakları avukatı Aytekin Aktaş’ın, 6 Şubat 2023’te meydana gelen ölümcül depremlerden etkilenen Hatay ilinde Jandarma tarafından gözaltına alınan bir Yaşam Nöbeti eylemcisini temsil ettiği sırada maruz kaldığı işkence, tehdit, fiziksel ve sözlü saldırılar hakkında bilgilendirilmiştir. Depremler Türkiye ve Suriye’de 52.000’den fazla insanın ölümüne, binlercesinin yaralanmasına ve milyonlarca insanın yerlerinden edilmesine neden oldu. Bu insani kriz, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın etkilenen bölgelerde üç aylık bir olağanüstü hal ilan etmesine yol açmış, bu da temel özgürlüklere orantısız kısıtlamalar getirilmesine ve kolluk kuvvetleri ihlallere neden olmuştur. Yaşam Nöbeti eylemleri, depremden sağ kurtulan Hataylıların, ilin çeşitli yerlerine yeterli önlemler alınmadan ve özellikle döküm alanlarının çevresinde yaşayanların sağlığı riske atılarak moloz dökülmesine karşı birkaç hafta boyunca devam eden barışçıl eylemleridir.
4 Nisan 2023 tarihinde gönüllü hukuki destek vermek üzere deprem bölgesinde bulunan Aytekin Aktaş, depremzedelerin basın açıklaması yapmak üzere toplandıkları Yaşam Nöbeti eylemine katılan bir kişinin Jandarma tarafından gözaltına alındığı bilgisi üzerine Hatay’ın Samandağ ilçesine bağlı Yeşilköy Mahallesi’ne geldi. Aktaş, Yeşilköy’de Samandağ-Antakya Yolu’nun arkasındaki eylem yerine vardığında Jandarma’ya kendisini avukat olarak tanıttı ve müvekkiliyle görüşmek istedi. Jandarma önce müvekkilinin bir araçta tutulduğunu belirtmiş, ancak Aktaş’ın yasa gereği müvekkili hakkında gözaltı kararı olup olmadığını sorması üzerine Aktaş’a hakaret ederek ve tartaklayarak saldırganlaşmış ve gözaltı kararına ilişkin bilgi vermeyi reddetmiştir.
Aktaş’ın savcı kararı olmadan gözaltına alınmanın ve avukatların mesleki görevlerini yerine getirmelerine müdahale edilmesinin hukuka aykırı olduğunda ısrar etmesi üzerine, hem Aktaş hem de alandaki protestocular Jandarma tarafından darp edildi ve gözaltı araçlarının bulunduğu alandan zorla uzaklaştırıldı. Aktaş yaşanan şiddeti telefonuyla kaydetmeye başlayınca, Jandarma görevlileri üniformalarındaki yakalıklarından isimlerini çıkararak Aktaş’ın telefonunu aldılar. Daha sonra en az 10 Jandarma görevlisi Aktaş’a saldırdı ve onu araçların arasında daha gizli bir yere sürükledi. Görevliler Aktaş’ı coplarla döverek, tekmeleyerek ve yumruklayarak, botlarla boynuna basarak, yerde sürükleyerek ve birbirlerini "kolunu kırmaya" teşvik ederek kolunu bükerek işkence yapmış, hakaret etmiş ve "Burası OHAL bölgesi, seni burada öldüreceğiz, kimse bir şey yapamaz" diyerek ölüm tehdidinde bulunmuşlardır. Daha sonra Aktaş’ı bir araca bindirerek işkence yapmaya devam etmişler, aracın içine hapsetmişler ve burada tutmuşlardır, bu sırada protesto alanında bulunan ve Jandarma’nın Aktaş’a yönelik saldırılarına tanık olan diğer kişileri de şiddet kullanarak gözaltına almışlardır. Yaklaşık 30 dakika sonra Jandarma Aktaş’ı serbest bırakmıştır.
Saldırılara karışan memurların plaka numaralarını ve isimlerini topladığı sırada Aktaş bir kez daha Jandarma görevlilerinin saldırısına uğradı. Bu ikinci saldırı Aktaş’ın Jandarma’dan kaçmasıyla sona erdi. ÇHD, bu şiddet eylemlerinin ardından Hatay Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulundu.
6 Şubat 2023 depremlerinden bu yana, başta depremin merkez üssü olan Hatay ili olmak üzere depremden etkilenen bölgelerde enkaz kaldırma ve moloz yığma çalışmaları yürütülmektedir. Yaşam Nöbeti eylemlerini düzenleyen depremzedeler, enkazın tarım arazilerine ve yerleşim alanlarının yakınına yığılması ve toprağın asbest ve diğer zararlı kimyasallarla kirlenmesi nedeniyle hem halk sağlığı hem de çevresel risklerin altını çiziyor. Talepleri, jandarma ve diğer kolluk kuvvetlerinin şiddetli saldırılarıyla karşılanmakta.
Gözlemevi, 6 Şubat depremlerinden bu yana, hayatta kalanların davalarını üstlenen insan hakları avukatlarının özellikle hedef alındığını endişeyle not etmektedir. 12 Şubat 2023 tarihinde, avukatlar Erdoğan Akdoğdu ve Mehdi Zana Akkaya, gözaltında işkence mağduru bir müvekkillerine hukuki destek sağlarken Jandarma görevlileri tarafından tehdit edildi.
Depremden etkilenen on ilde ilan edilen üç aylık olağanüstü hal, Türkiye’nin 2016-2018 yılları arasında yaygın insan hakları ihlalleri ve olağanüstü hal mevzuatının kötüye kullanılması konusundaki sicili göz önüne alındığında, durumu daha da kötüleştirme riski taşıyor.
Gözlemevi, Aytekin Aktaş’a karşı işlenen ve yalnızca bir insan hakları avukatı olarak meşru faaliyetlerini yerine getirmesini cezalandırmayı amaçlayan işkence eylemlerini şiddetle kınamaktadır.
Gözlemevi, Türkiye’deki yetkilileri, Aytekin Aktaş’ın fiziksel bütünlüğünü ve psikolojik iyiliğini her koşulda güvence altına almaya, kendisine yönelik işkence eylemlerine ilişkin derhal, kapsamlı ve tarafsız bir soruşturma yürütmeye ve ülkedeki tüm insan hakları avukatlarının ve insan hakları savunucularının meşru insan hakları faaliyetlerini herhangi bir engelleme veya misilleme korkusu olmaksızın yürütebilmelerini sağlamaya çağırmaktadır. Gözlemevi, depremin ardından insan hakları ve temel özgürlüklere tam saygının sağlanması gerektiğini ve hiçbir istisnai durumun herhangi bir işkence eylemini haklı çıkarmak için kullanılamayacağını hatırlatmaktadır.
İstenen eylemler:
Lütfen aşağıdaki talepler doğrultusunda Türkiye yetkililerine yazınız:
i. Aytekin Aktaş ile birlikte Türkiye’deki tüm insan hakları savunucularının bedensel bütünlüğü ve psikolojik iyiliğinin korunmasının her koşulda teminat altına alınması;
ii. Aytekin Aktaş’a yönelik yukarıda belirtilen işkenceye ilişkin hızlı, kapsamlı, bağımsız ve tarafsız bir soruşturma yürütülmesi ve faillerin uluslararası standartlara uygun olarak adalet önüne çıkarılması;
iii. Aytekin Aktaş’a ve Türkiye’deki diğer tüm insan hakları savunucularına yönelik - yargı düzeyi de dahil olmak üzere - tüm taciz eylemlerine son verilmesi ve her koşulda meşru faaliyetlerini herhangi bir engelleme ve misilleme korkusu olmaksızın yürütebilmelerinin sağlanması;
iv. Devlet görevlilerinin her türlü aşırı güç kullanımından, işkence veya insanlık dışı muamele uygulamasından veya tehditlerinden kaçınmasının ve kolluk kuvvetleri ile alıkonulmayı gerçekleştiren yetkililerinin bu tür davranışların yasaklanması konusunda uygun şekilde bilgilendirilmesinin ve uyarılmasının ve etkili bir yaptırım mekanizmasının uygulanmasının sağlanması;
v. Olağanüstü hal uygulamasının kaldırılması, afetlere müdahale için özel olarak tasarlanmış mevcut mevzuat kapsamında verilen yetkilere başvurulması ve bu bağlamda alınan her türlü tedbirin mevcut krizi ele almak için kesinlikle gerekli ve orantılı olmasının ve Türkiye’nin uluslararası insan hakları yükümlülükleriyle tam olarak uyumlu olmasının sağlanması.
Adresler:
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Recep Tayyip Erdoğan, e-posta: contact@tccb.gov.tr
• Adalet Bakanı Bekir Bozdağ. e-posta: info@adalet.gov.tr.
• İçişleri Bakanı Süleyman Soylu. e-posta: diab@icisleri.gov.tr; sti@icisleri.gov.tr
• Büyükelçi Faruk Kaymakçı, Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Daimi Temsilciliği, Brüksel, Belçika. Email: info@turkdeleg.org; tr-delegation.eu@mfa.gov.tr
• Büyükelçi Güven Begeç, BM Cenevre Ofisi nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği, İsviçre. Email: turkey.unog@mfa.gov.tr
Lütfen ülkenizdeki Türkiye büyükelçiliği ya da diplomatik misyonlarına da yazınız.
***
Paris-Cenevre, 10 Mayıs 2023
Yanıtınızda atılan adımlar hakkında bu başvurunun kodunu belirterek bizi bilgilendirmenizi rica ederiz.
İnsan Hakları Savunucularının Korunması için Gözlemevi (Gözlemevi) 1997’de Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH) ve Dünya İşkenceyle Müdahale Örgütü (OMCT) tarafından kurulmuştur. Bu programın amacı, insan hakları savunucularına karşı baskıyı engellemek veya bu durumlara çözüm üretmek üzere müdahale etmektir. FIDH ve OMCT, uluslararası sivil toplum tarafından hayata geçirilen bir Avrupa Birliği İnsan Hakları Savunucuları Mekanizması olan ProtectDefenders.eu üyesidir.
Gözlemevi ile irtibata geçmek için acil durum hattını arayın:
• E-posta: alert@observatoryfordefenders.org
• FIDH Telefon: + 33 (1) 43 55 25 18
• OMCT Telefon: + 41 22 809 49