مشارکت کشورها و سازمانهای جامعهی مدنی در نشست دوم در مقایسه با نشست نخست در ژوئیهی ۲۰۱۵ افزایش یافته بود. دهها سازمان جامعهی مدنی از سراسر جهان فعالان در این نشست شرکت داشتند، بیانیههای متعدد شفاهی و نوشتاری ارایه کردند و نهتنها مسایلی را که باید مورد توجه قرار میگرفت بلکه راهحلهای احتمالی عهدنامه را برای این مشکلات مطرح کردند. شرکتها نیز از طریق سازمان بینالمللی کارفرمایان (IoE) و اتاق بینالمللی بازرگانی در سراسر نشست شرکت داشتند و در سه روز نخست نشست بهویژه فعال بودند.
والتر بارگاس، از سازمان عضو فدراسیون بینالمللی جامعههای حقوق بشر در پرو (APRODEH)، که در نشست شرکت کرده بود، گفت: «طی این نشست، مشارکت جامعهی مدنی از جنوب جهان از این نگاه مهم بود که بر اساس تجربه نشان میداد که تعیین مقررات و مسوؤلیت اجتماعی بهوسیلهی خود شرکتها راهکار پیشگیرانهی مؤثری در مقابل تعدی شرکتهای قدرتمند علیه حقوق بشر ارایه نمیدهد. این وضع منجر به افزایش آگاهی در بارهی ضرورت تصویب عهدنامهای الزامآور برای این موضوع شد.»
مشارکت کشورها در این فرایند ـ هم در شمار و هم در محتوا ـ بهبود یافته بود. اتحادیهی اروپا که سال گذشته نشست کارگروه بیندولتی را ترک کرده بود، در نشست دوم شرکت کرد. بدون تردید این مشارکت پیشرفت مثبتی است. با وجود این، اتحادیهی اروپا در سراسر هفته رفتار سردی به نمایش گذاشت و خواهان اجرای نیرومندتر «اصول راهنمای سازمان ملل در مورد اقتصاد و حقوق بشر» (UNGPs) شد، بدون اینکه کمبودهای این اصول را در زمینهی پاسخگویی و محافظت تشخیص دهد و بدون اینکه نظریات مشخص خود را در بارهی محتوای عهدنامهی آتی آشکار کند.
بعضی کشورها، بهویژه کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی جنوب صحرا، بهویژه فعال بودند. آنها تجربههایشان را به اشتراک گذاشتند، کارشناسانی را که برای طرح بحث در موضوعهای مختلف دعوت شده بودند، مورد پرسش قرار دادند و بعضی پیشنهادهای کّلی را ارایه کردند. مشارکت بعضی از کشورهای آسیایی نومیدکننده بود. ایالات متحد آمریکا، کانادا و استرالیا ـ با وجود اینکه کارنامهی تأسفباری در زمینه پاسخگوساختن شرکتها دارند ـ غایب بودند. اما بهطورِ کّلی، اظهارنظرهای کشورها نشان میداد که هنوز به موضع روشنی در بارهی محتوای عهدنامه دست نیافتهاند.
نشست دوم امکان توجه به موضوعهای اساسی مثل دستیابی به جبران، مسوؤلیت شرکتها، تعهدات فراکشوری، و گسترهی عهدنامه را فراهم کرد. توجه ویژهای به چگونگی تأکید عهدنامهی سازمان ملل بر اولویت حقوق بشر و توجه به تأثیر منفی تجارت و سرمایهگذاری بر حقوق بشر شد. یکی از مسایل مورد اختلاف که بهطورِ مشروح مورد بحث قرار گرفت، گسترهی عهدنامه، کشورها و/یا مؤسسههای اقتصادی، نوع تعهدها، و نوع مؤسسههای اقتصادی زیر پوشش عهدنامه بود. بحثهای سختی در مورد روش رسیدگی به تعهدات فراکشوری، روش اطمینانیابی از نظارت کارآمد و اجرای مؤثر، روش ارایهی جبران مؤثر، مستقیم و برابر و ضرورت تقویت همکاری بین کشورها انجام شد. مکمل بودن این عهدنامه با عهدنامههای دیگر مثل «اصول راهنمای سازمان ملل در مورد اقتصاد و حقوق بشر» و فرایندهای دیگر، از جمله در سطح ملی، نیز بخش مهمی از بحث را تشکیل میداد.
دبی استوتارد، دبیر کل فدراسیون و هماهنگ کنندهی آلتسآن، نیز گفت: «با وجود نظرهای متفاوت بین کشورها، جامعهی مدنی و مؤسسههای اقتصادی در بارهی بعضی از مسایل، همه در بارهی ضرورت بستن شکافها و گریزراههای موجود و ضرورت پیشگیری از تعدیهای حقوق بشری شرکتها و جبران این تعدیها در همه جا توافق نظر داشتند. اکنون آنچه میماند یافتن توافقی عمومی در مورد روش رسیدن به این هدف است. کشورها باید فوری انجام سهم خود از کار را آغاز کنند.»
براساس قطعنامهی ۹/۲۶ شورای حقوق بشر که کارگروه بیندولتی را تشکیل داد، عناصر عهدنامهی آتی باید در نشست سوم ـ که بهاحتمال سال آینده برگزار میشود ـ ارایه شود. این بدان معناست که کشورها باید بهفوریت در بارهی پیشنهادهای مشخص بیاندیشند، فعالانه در فرایند جاری مشارکت کنند و به مذاکره در بارهی این گام تاریخی بهسوی عدالت جهانی بپردازند.
فدراسیون بینالمللی جامعههای حقوق بشر فعالانه با انتشار اظهاریههای نوشتاری و اعلام اظهاریههای شفاهی در نشست دوم کارگروه بیندولتی شرکت کرد:
- اظهاریهی نوشتاری فدراسیون بینالمللی جامعههای حقوق بشر به کارگروه بیندولتی:
https://www.fidh.org/IMG/pdf/201610...
- ۱۰ پیشنهاد اصلی برای عهدنامه، فدراسیون و شبکهی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی:
https://www.escr-net.org/news/2016/...
- اظهاریهی شفاهی چند گروه (FIDH SOMO CIDSE IBFAN FoEE) را در بارهی ضرورت توجه عهدنامه به مشکلات ناشی از قراردادهای تجاری و سرمایهگذاری:
https://www.fidh.org/IMG/pdf/panel_...
- اظهاریهی شفاهی فدراسیون و کمیسیون بینالمللی حقوقدانان در بارهی مسوؤلیت حقوقی مؤسسههای اقتصادی:
https://www.fidh.org/IMG/pdf/fidh_i...
- اظهاریهی شفاهی چند گروه (FIDH, Al Haq, BFTW, CIDSE, SOMO, ICJ, IBFAN-GIFA) در بارهی گسترهی عهدنامه:
https://www.fidh.org/IMG/pdf/panel_...
- اظهاریهی شفاهی فدراسیون و کمیسیون بینالمللی حقوقدانان در بارهی مکمل بودن این عهدنامه با اصول راهنمای سازمان ملل در مورد اقتصاد و حقوق بشر: https://www.fidh.org/IMG/pdf/panel_...
- اظهاریه شفاهی چند گروه (FIDH, SOMO, CIDSE, FIDH, Friends of the Earth Europe, IBFAN-GIFA & BFTW) در بارهی دسترسی به جبران: https://www.fidh.org/IMG/pdf/a2r_-_...