گزارشی از «جرگه قربانیان برای عدالت»
«ما انتقام نمی خواهیم، ما نمی خواهیم خون را با خون بشوییم.»
گروه هماهنگی عدالت انتقالی که متشکل از 25 نهاد مدنی ملی و بین المللی است، در تاریخ 19 ثور 1389 برابر با 9 می 2010 کنفرانسی یک روزه را با عنوان «جرگه قربانیان برای عدالت» با همکاری و حضور فعالانه قربانیان از سراسر افغانستان و با حضور نمایندگان رسانه های خارجی و تعدادی از رسانه های داخلی برگزار نمود. این اولین باری بود که صدای قربانیان یکجا به گوش مسئولین و مردم رسانده می شد.
در این کنفرانس که بیش از صد تن از قربانیان جنگ ها و خشونت های در حدود4 دهه اخیر کشور از مناطق مختلف افغانستان در آن شرکت کرده بودند، قربانیان دوره های مختلف کمونیستی (1357 الی 1371)، جنگ های داخلی (1371 الی 1375)، طالبان (1375 الی 1381) و دوران فعلی(از 1381 بدین سو) خاطرات تلخ زندگی خود را از چگونگی از دست دادن نزدیکان تا دوره های حبس و شکنجه خود را روایت کردند.
در ماه های اخیر و در پی برگزاری "کنفرانس لندن برای افغانستان" در تاریخ 28 جنوری 2010 به کرات نام جرگه مشورتی صلح از رسانه ها چاپی و تصویری دیده و شنیده شده است. رییس جمهور حامد کرزی در کنفرانس لندن بسته پیشنهادی خود را برای مذاکره با مخالفین مسلح حکومت افغانستان به شرکت کنندگان در کنفرانس و جامعه بین المللی ارائه نمود. اما عدم ارائه معلومات و اطلاعات شفاف از اجندا و اهداف این جرگه از سوی دولت، و نیز حافظه تاریخی جامعه از کارکرد و دستاوردهای "جرگه" ها در طول تاریخ افغانستان، علاوه بر افزایش نگرانی ها، نهادهای مختلف جامعه مدنی و مردم را به تکاپو انداخت تا به انحاء مختلف، خواست ها و نظرات خود را در رابطه با این جرگه و چگونگی تامین صلح در افغانستان، به مسئولین حکومتی و جامعه بین المللی برسانند. برگزاری «جرگه قربانیان» نیز با همین هدف صورت گرفت.
یک خانم بزرگ سال از ولایت کنر گفت: "زمانیکه عروسی نمودم بسیار جوان بودم، بعدا یک قتل عام در قریه ما رخ داد که در آن شوهرم، کاکایم و تمام مردم ما کشته شدند" قریه این خانم محل قتل عام بیش از یک هزار نفر بوده که در زمان حکومت کمونیستی رخ داده است.
یک قربانی از منطقه افشار کابل از چگونگی غارت منزل برادرش در دوره جنگ های داخلی و تحمل 1 ماه و 18 روز حبس و شکنجه تنها زمانی که نوجوانی بیش نبود و تنها به جرم این که به زبانی متفاوت از مهاجمان صحبت می کرده و از قومی دیگر بوده، گفت و اضافه نمود: «من به چشم خودم دیدم که اجساد کشته شده گان را از روی طناب ها اویزان کرده بودند.» وی از شکنجه های زیادی که در این مدت تحمل کرده بود نیز سخن گفت و اضافه نمود: «مثلا یک روز یکی از افراد گروهی که ما را گروگان گرفته بودند، موهای سر مرا آغشته به تیل کرد و سپس آن را در داد [آتش زد]، من برای چند ثانیه در زمین و هوا معلق بودم.»
خانم دیگری که خود را قربانی همه دوره های جنگ و خشونت در افغانستان می دانست، گفت: «در زمان جنگ های داخلی 2 فرزندم را از دست دادم. در زمان طالبان شوهرم را که دکتر بود به مدت 10 ماه حبس کردند و در اثر شکنجه هایی که شده بود حواسش را از دست داده. در حکومت فعلی هم ویرانه ای را که به خانه تبدیل کرده بودم، قاضی با گرفتن رشوه از دستم گرفت و به کس دیگری داد که از کانادا آمده بود.»
یک مرد قربانی از ولایت تخار واکنش یک تن از مسسوولین دولتی را در رابطه به ناپدید شدن و قتل دو پسرش در سالهای اخیر چنین بیان نمود: "این مسوول دولتی برای من گفت شما هنوز جوان هستید و می توانید طفل بیشتر به دنیا بیاورید". این مرد علاوه نموده گفت: "اگر عدالت تامین شود، عاملین باید به محاکمه کشانیده شوند".
محاکمه جنایت کاران و ناقضین حقوق بشر خواست مشترک تمام قربانیان شرکت کننده در این کنفرانس بود. یک تن از قربانیان جنایات طالبان در کابل گفت: «جنایت کار جنایت کار است، بدون در نظر داشت قومیت و مذهب او. تمام آنها باید به محاکمه کشانیده شوند. اگر ما صلح واقعی بعوض صلح کوتاه مدت سیاسی می خواهیم، حد اقل گذشته باید تایید و تصدیق شود.»
این سخنران در مورد چگونگی ضرب و شتم برادرش تا سرحد مرگ با کیبل توسط طالبان در سال 1997 با حرف های بریده بریده علاوه نمود: «ما انتقام نمی خواهیم ما نمی خواهیم خون را با خون بشوییم. ما عدالت می خواهیم». و یک تن از قربانیان جنایات دوره جنگ های داخلی از ولایت پروان صلح بدون عدالت را با "نماز بدون وضو" مقایسه نمود.
در بخش دوم این کنفرانس قربانیان به 8 گروه کاری تقسیم شدند تا دو سئوال را مورد بحث قرار دهند: 1- با گذشته چگونه برخورد کنیم؟ 2- چگونه به صلح برسیم؟ این 8 گروه بعد از بحث نظرات خود را با جمع در میان گذاشتند. موارد زیر در واقع حاصل نظرات به دست آمده از این گروه ها و خواست های آنان از جامعه مدنی، دولت افغانستان و جامعه بین الملی است:
1. بررسی گذشته و به رسمیت شناختن جنایت های ضد بشری، جنگی و تخطی های حقوق بشری و عاملین آنها و نیز رسیدگی به تخطی ها و جرائم امروز.
2. پایان بخشیدن به گفتگو ها و مذاکرات غیر شفاف با گروه های مخالف، از جمله مخالفان مسلح وخودداری از هرگونه معامله سیاسی که ناقض حقوق بشر باشد.
3. دولت افغانستان باید دوباره به اجرای برنامهء عمل صلح، عدالت و مصالحه متعهد شود و با همکاری نزدیک جامعه مدنی بخش ویژه ای را برای اجرای آن تشکیل دهد.
4. پایان بخشیدن به فرهنگ معافیت و لغو فوری قانون عفو
5. تقویت سیستم عدلی – قضایی برای رسیدگی به جرائم و جنایات ضد بشری
6. بسیج مردم و ایجاد روحیه همکاری و همآهنگی میان نهاد های دولتی و مدنی و قربانیان در زمینه حقیقت یابی و داد خواهی و ایحاد صلح
7. تقویت فرایندها و مکانیزم های تحقیق و بررسی برای جلوگیری از حضور و نفوذ ناقضان و متهمان به جنایت های ضد بشری و جنگی در پست های مهم حکومتی، پارلمان، قوه قضاییه و سایر نهادهای ملی و محلی انتخابی و نیز برکناری آنها از مناصب فعلی خود.
8. معرفی مکانیزم های ملی و بین المللی موجود برای حمایت از قربانیان و آسیب دیدگان شرایط جنگی و جبران خسارت.
9. جامعهء بین المللی باید از پروسه عدالت انتقالی حمایت کند و بر اجرای کامل برنامهء عمل صلح، مصالحه وعدالت توسط دولت افغانستان به عنوان یکی از مکانیزم های تامین عدالت و صلح تاکید ورزد.
گروه هماهنگی عدالت انتقالی نیز بر ان است تا نتایج حاصل از این کنفرانس را به استراتژی آتی این گروه تبدیل نموده و گام های بعدی خود را بر مبنای آنها تنظیم و پی ریزی نماید.
رسانه های متعدد داخلی و بین المللی اخبار مربوط به جرگه قربانیان را گزارش کردند، از جمله:
http://blogs.reuters.com/afghanistan/2010/05/21/where-does-taliban-reconciliation-leave-victims-of-war/
http://8am.af/index.php?option=com_content&view=article&id=11724:----q--q&catid=3:2008-10-31-09-37-07&Itemid=488
http://www.warisboring.com/?p=5181
http://www.aan-afghanistan.org/index.asp?id=747
http://www.cbsnews.com/stories/2010/05/09/world/main6469935.shtml
http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/05/100509_k01_af_protest.shtml
http://www.torontosun.com/news/world/2010/05/09/13882866.html
http://www.guardian.co.uk/world/feedarticle/9068838
http://www.newsnow.co.uk/h/World+News/Asia/Afghanistan