روز ۱۴ سپتامبر، وزرای کشور اتحادیه اروپا برای بحث درباره راه حل اروپا برای جدی ترین بحران پناهجویان از زمان جنگ جهانی دوم نشستی فوق العاده برگزار می کنند. اروپا بارها در نشان دادن جسارت و مسوؤلیت نسبت به این مسأله که بزرگترین مشکل منطقه است، ناموفق مانده است. اگر اروپا روز دوشنبه باز هم در رسیدن به واکنشی متحد و بلندپروازانه شکست بخورد، نه تنها هزاران غیرنظامی بی‌گناه را با سرنوشتشان تنها رها می کند بلکه هسته اساسی ارزش های اروپایی را نیز کنار می گذارد.
بنا به برآوردها، در حدود 350000 تن سعی کرده اند در هشت ماه اول سال 2015 به اروپا برسند. اکثریت بزرگی از این عده به خاطر جنگ و ناامنی از سوریه، افغانستان، عراق و لیبی یا به خاطر آزار و خشونت از اریتره فرار کرده اند. در حالی که همسایگان سوریه با میزبانی برای در حدود 4 میلیون پناه جو دست و پنجه نرم می کنند، کشورهای اتحادیه اروپا ـ با مجموع جمعیت 500 میلیون تن ـ با افتخار تعهد کرده اند فقط به 22000 تن از خارج اروپا اسکان دهند. در آخرین نشست وزرای کشور اتحادیه اروپا در ژوئیه، این کشورها نتوانستند بر سرِ پیشنهاد کمیسیون اروپا برای پذیرش 40000 نفر از نقاط اصلی ورود به اروپا، در ایتالیا و یونان، به توافق برسند و بر پذیرش و جابجایی داوطلبانه اصرار ورزیدند. از آن پس، آلمان و سوئد تعهدی جدی نسبت به استقبال از پناهجویان نشان داده اند.
طرحی که هفته گذشته رئیس کمیسیون اروپا ژان کلود یونکر در سخنرانی سالانه اش به پارلمان اروپا در استراسبورگ اعلام کرد، در واکنش به بحران و کمک به کشورهای نخستین محل ورود پناهجویان، جابجایی 120000 تن دیگر از پناهجویان را در سراسر اروپا پیش بینی کرده است. با وجود این، به هیچ وجه روشن نیست که این پیشنهاد ـ که حتا با ارزیابی دفتر کمیسر آوارگان سازمان ملل (UNCHR) از نیازهای کنونی جابجایی پناهجویان فاصله زیادی دارد ـ مورد تأیید وزرای کشور اتحادیه اروپا قرار خواهد گرفت.
در هفته های گذشته، چندین کشور اتحادیه اروپا، به ویژه مجارستان، جمهوری چک، اسلواکی و لهستان مخالفت شدید خود را با هر طرح دائمی جابجایی اضطراری اعلام کرده اند. کشورهای دیگر اتحادیه اروپا ـ بریتانیا، ایرلند و دانمارک ـ از این طرح معاف هستند.
در رویارویی با این نمایش غم انگیز انسانی در مقیاس بی‌سابقه، تقویت کنترل در مرزها، افزایش تلاش ها برای بازگرداندن افرادی که بر اساس موازین بین المللی از محافظت برخوردار نیستند و تقویت همکاری با کشورهای مبدأ و مسیرِ گذر با هدف مهارِ مهاجرت غیرمعمول هنوز در صدر برنامه اتحادیه اروپا قرار دارد. در واقع، تنها نکته مورد توافق کشورهای اتحادیه اروپا به ظاهر امنیت بیشتر است. امکانات نهاد مرزی اتحادیه اروپا فرانتکس افزایش قابل توجهی یافته است و عملیات نظامی نیروی دریایی اتحادیه اروپا برای رهگیری قایق های مهاجران در دریا به راه افتاده است.
حمایت از پیشنهادهای دیگری که امکان دریافت پناهندگی را برای پناهجویان در اروپا محدودتر می کند، در میان کشورها رو به افزایش است. طرحی برای تنظیم فهرستی از کشورهای مبدأِ «امن» به نظر اتحادیه اروپا برای «تصفیه» همه کسانی که گویا مستحق پناهندگی نیستند، به ویژه نگران کننده است. بعضی از کشورهای نامزد درج در این فهرست، مثل کوسوُو و ترکیه، هنوز گرفتارِ نقض فاحش و گسترده حقوق بشر هستند.
با ادامه بحث و تداوم نابرابری بین کشورهای اتحادیه اروپا در زمینه ماهیت و گستره واکنش، تصویرها و تیترهای وحشتناک اروپایی را به نمایش می گذارند که در آن مردان، زنان و کودکان فراری از جنگ و آزار به جای این که از محافظت و حمایت برخوردار شوند، با موانع و خصومت روبرو می شوند. نمادهای اروپایی که چشم‌انداز خود را گم کرده است، اینهاست: جنازه هایی که در سواحل اروپا تلنبار می شوند، مردمی که در قایق های نامناسب برای سفر در دریا یا در پشت کامیون ها خفه می شوند، مردمی که در شرایط غیرانسانی در انتظار رسیدگی به درخواستن های پناهندگی یا انتقال به کشور دیگری در اتحادیه اروپا ناگزیر از پرسه زدن در اردوگاه های موقت هستند.
در تضاد کامل با این وضع، ابتکارهای جامعه مدنی در سراسر اروپا گسترش یافته است و واکنشی خودانگیخته به مشکلاتی ارائه کرده که دولت های اتحادیه اروپا حاضر به مواجهه با آنها نیستند، و بی عملی دولت های اتحادیه اروپا را بیشتر به نمایش گذاشته است. این ابتکارها و راه‌بران آنها نماینده اروپایی دیگر هستند، اروپایی که حاضر نیست چشم بر رنج انسانی و تعهدات حقوقی و اخلاقی خود ببندد و آماده عمل و جبران ضعف های سیاسی و اخلاقی رهبری اروپا است.
وزرای کشور اتحادیه اروپا در نشست دوشنبه خود باید یک بار برای همیشه رهیافتی تدریجی را کنار بگذارند که ویژگی رفتار آنها شده و استراتژی مشترکی را در پیش بگیرند که اوایل هفته دفتر کمیسر آوارگان سازمان ملل در رهنمودهای خود برای مقابله با بحران پناهجویان توصیه کرده است.
اولین و مهمترین نکته این است که اتحادیه اروپا باید راه های بیشتری را برای ورود امن و قانونی به اروپا باز کند تا از شمار مردمی بکاهد که ناگزیر به قاچاقچیانِ بی وجدان متوسل می شوند و به خاطر نداشتن گزینه های دیگر زندگیشان را در دریا به خطر می اندازند. این روش بایستی صدور ویزا و آسانتر کردن پیوستن خانواده ها را به یک دیگر دربربگیرد.
دوم، مسوؤلیت ها باید مشترک باشد. همه کشورها باید در طرحی دائمی برای جابجایی پناهجویان در هنگام افزایش شمار آنها در مرزهای اروپا شرکت کنند و تعهدات بیشتری برای اسکان دوباره آنها بدهند. مجموعه قوانین پناهندگی اتحادیه اروپا باید به طور موثری به اجرا درآید و درباره نقض احتمالی آن تحقیق شود. مقررات دابلین که مسوؤلیت رسیدگی به درخواست های پناهندگی را به شکل نامتناسبی به عهده کشورهای نخستین محل ورود می گذارد باید اصلاح شود تا مسوؤلیت بر اساس ظرفیت جذب کشورها باشد و نه بر اساس مکان.
این ابتکارها باید با تلاش هایی برای راه اندازی عملیات واقعی جستجو و نجات در مدیترانه و توجه به دلایل ریشه ای بحران پناهجویان همراه شود.
زمان آن فرا رسیده که اروپا انسانیت و کرامت انسان هایی را که دست به سفرهای خطرناک می زنند و زندگیشان را برای رسیدن به اروپا به خطر می اندازند تشخیص دهد و با واکنشی متحد و موثر به درخواست آنها برای محافظت و امداد، ارزش های بنیادین خود را به نمایش بگذارد. زمان آن فرا رسیده که اروپا متحد علیه کسانی بایستد که می کوشند برنامه ضد دمکراتیک و خارجی‌هراس خود را به پیش ببرند و در کنار کسانی بایستد که همبستگی نشان داده و درها را به روی پناهجویان گشوده اند. زمان آن فرا رسیده که اروپا رهبری سیاسی و اخلاقی خویش را به نمایش بگذارد و یک بار برای همیشه ارزش های خود را تأیید کند: دمکراسی، کرامت انسانی و بالاتر از همه احترام به حقوق بشر.