چرا این توافق این قدر اهمیت دارد؟
عبدالکریم لاهیجی: به طور کلی، این توافق که نتیجه 12 سال گفتگوهای متناوب است، به جامعه بین المللی و همه کشورها نشان می دهد که همه چیز از طریق گفت و گو بهتر به دست می آید. وقتی کشوری استراتژی انزوا را در پیش می گیرد، نه تنها آن کشور بلکه مردم آن نیز بازنده هستند.در انزوا هرگز چیزی حل نمی شود. این درس اصلی این توافق است، به ویژه به کشورهایی مثل ایران که کشورهای بسته محسوب می شوند.
اما با وجود این که تحریم تسلیحاتی از نظر من کاملا ضروری بود، تحریم های اقتصادی سختی و تنگنای شدیدی را بر مردم ایران تحمیل کرده اند. به همین دلیل است که به عنوان فعال حقوق بشر و رئيس فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر، معتقدم که تحریم های اقتصادی باید به طور کامل و هر چه سریعتر لغو شوند تا مردم ایران سرانجام از این توافق بهره مند شوند. لغو تحریم ها به ویژه در زمینه دارویی ضرورتی بسیار مبرم است.
تاثیر این توافق در داخل ایران چیست؟
عبدالکریم لاهیجی: سه شنبه، ۱۴ ژونیه (23 تیر)، دهها هزار زن و مرد ایرانی پس از افطار به خیابان ها ریختند. این یک پیروزی بزرگ و آرامش خیال بزرگی بود: برای آنها، گشایش رو به جامعه بین المللی به معنای گشایش در داخل کشوراست. برای ایرانیان گسست روابط بین دولت و جامعه بین المللی معادل با گسست بین آنها و دولت بوده است. به همین دلیل، این تظاهرات پیام غیر مستقیمی به دولت ایران بود:
آنها می پرسند: «شما 10 سال از اختلاف و جنگ رسانه ای خود با غرب و جامعه بین المللی برای توجیه سرکوب استفاده کرده اید. جنگ سرد اکنون به پایان رسیده است. چرا با جامعه بین المللی به سوی گشایش می روید، اما با مردم خودتان نمی روید؟»
می دانیم که چندین سال، و به خصوص از سال 2009 به بعد، سرکوب در ایران پیوسته افزایش یافته است. صدها نفر از کنشگران سياسى، وکلای دادگستری، مدافعان حقوق بشر، همچون دوستان ما و اعضای فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر مثل عبدالفتاح سلطانی، محمد سیف زاده، نرگس محمدی، و همچنین ده ها روزنامه نگار هنوز در زندان هستند. آنها حکم های حبسی دریافت کرده اند که مختص جنایتکاران است. برای نمونه، وکیل دادگستری عبدالفتاح سلطانی فقط به خاطر دفاع از زندانیان عقیدتی و ترویج مسالمت آمیز حقوق بشر به 13 سال زندان محکوم شد. این غیرقابل درک است!
پس از به قدرت رسیدن حسن روحانی، ما انتظار داشتیم او به وعده های مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری عمل کند. در تظاهرات در ایران در شب 14 ژوئیه، مردم این پیام را دادند: «بسیار خوب، در رساندن پیام تان به شش قدرت جهانی موفق شدید. حالا زمان آن است که فراتر بروید و برنامه تان را اجرا کنید و به وعده های انتخاباتی عمل کنید.»
با وجود سرکوب دایم، من معتقدم که این توافق پویایی بیشتری به جامعه مدنی ایران خواهد داد. در میان مدت، من معتقدم که جامعه مدنی عقب نشینی از سیاست سرکوب، و گشایش در جامعه را بر رئيس جمهور روحانی، و شاید حتی رهبر تحمیل خواهد کرد.
البته آزمایش مهم بعدی برای مشاهده این که آنها پیام مردم را شنیده اند، انتخابات پارلمانی در ماه مارس سال 2016 است. گفتگو با مردم ایران به معنای احترام به انتخاب مردم است.
تاثیر توافق بر منطقه چیست؟
عبدالکریم لاهیجی: این توافق گامی به سوی صلح برای ایران و منطقه است. در واقع، این منطقه هر روز قربانی می دهد، به ویژه پس از مداخله آمریکا در عراق در سال 2003. بنابراین، پرهیز از درگیری مسلحانه تازه برای مردم ایران و منطقه آرامش خیال آورده است. نمی دانم این توافق، همراهی ضمنی بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای غربی حاضر در منطقه را در پی خواهد داشت یا خیر.
بدیهی است که دشمن مشترکی وجود دارد: حکومت اسلامی(داعش) که دشمن کشورهای منطقه، از جمله سوریه و عراق، و نیز غربی های حاضر در خاورمیانه (به ویژه ایالات متحده، و نیز فرانسه) است. با این حال، به نظر می رسد بسیار دشوار است که آنها بر سر برنامه مشترکی برای مبارزه با حکومت اسلامی به توافق برسند.
تا زمانی که جنگ در این منطقه در جریان است، صحبت از بهبود در وضعیت حقوق بشر دشوار خواهد بود. از سوی دیگر، شاید این توافق به کشورهای منطقه پیامی داده است که: با مذاکره می توان بر خشونت پیروز شد.
در ماه های آینده چه مراحلی در پیش است؟
عبدالکریم لاهیجی: ابتدا مجلس ایران باید به توافق رای بدهد. فکر می کنم، مجلس رای خواهد داد، زیرا رهبر ـ که نه محافظه کاران می توانند با اقتدارش مقابله کنند و نه اصلاح طلبان ـ به طور ضمنی با تشکر از تیم مذاکره کننده توافق را تایید کرده است. در روزهای آینده خواهیم دید. به هر حال، محافظه کاران همچنان به مخالفت با آن و ایجاد مانع در مقابل اصلاحات روحانی ادامه می دهند. اما فکر نمی کنم موانع زیادی بر سر راه تصویب توافقنامه باشد، چه در کنگره آمریکا و چه در مجلس ایران.
از سوی دیگر، لغو تحریم ها کمی طول خواهد کشید. شورای امنیت سازمان ملل متحد به سرعت توافق را تایید کرد، اما تا زمانی که سازمان ملل متحد اجرای برخی اصلاحات در تاسیسات هسته ایران را تایید نکند، لغو عملی تحریم های اقتصادی آغاز نخواهد شد. به اعتقاد من جمهوری اسلامی حداقل تا زمان لغو تحریم ها در عمل و آزاد شدن دارایی های مسدود شده اش این توافق را رعایت خواهد کرد.
در این چارچوب، بازرسی های منظم آژانس بین المللی انرژی اتمی ضروری است. نقش آژانس بسیار مهم است و باید منظم از تاسیسات بازدید کند تا از رعایت توافقنامه مطمئن شود.
به باور من در سال 2016 شاهد تنش بین ایران و جامعه بین المللی نخواهیم بود. همه می دانند که معکوس کردن تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد برای لغو تحریم ها همیشه امکان پذیر است. اگر جامعه بین المللی متوجه شود که رژیم ایران به وعده های خود عمل نمی کند، کشورهای مخالف با توافقنامه از فرصت برای طرح موضوع با ایران و شش کشور امضا کننده استفاده خواهند کرد.